Elealı Zenon ve Kaplumbağa

Elealı Zenon

Aşağıdaki videoda dans eder halde gördüğünüz çiftin aslında hiç hareket etmediğini, bunun tamamen bir göz aldatmacası olduğunu söylesem. Yunanca kökeni "göz aldanması" anlamına gelen "Fenakistiskop" isimli bir animasyon cihazı ile gerçekleştirilen bu görüntüde, dans eden çiftin onlarca farklı duruşları yuvarlak bir kağıdın çeperlerine çizilir, sonra tek bir duruş görünecek şekilde diğer görüntüler kapatılarak, kağıt hızlıca döndürülür, önünüzden seri halde geçen bu farklı duruşları göz algılaması bütünleştirerek, çiftin dans ettiğini düşünmenize sebep olur. Kim bilir belki hayat da böyledir, akıp giden bir süreçmiş gibi algıladığımız her şey,bir aldanıştan ötesi değildir.

"Phenakistoscope 3g07690b". Licensed under
CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons 

Sizleri bilmiyorum ama (M.Ö.490- M.Ö.430) Elealı Zenon tam da böyle düşünüyordu. Kendi öncülü olan Parmenides'in ileri sürdüğü hareket, oluş ve değişim yoktur, "Her şey Bir'dir" şeklindeki tezinin doğruluğunu kanıtlayacak paradokslar ileri sürüyor, bütün bu çabaları sırasında diyalektiğin, mantıksal akıl yürütmenin de ilk uygulayıcıları arasına giriyordu. 

Zenon'un döneminde Fenakistiskop cihazı icat edilmemişti. Ama eminim bunu görmüş olsaydı, "işte tam da anlatmak istediğim bu" derdi. Nereden mi biliyorum, O halde O'nun o meşhur "ok" paradoksunu anlatmakla başlayalım.

A noktasından B noktasına fırlatılan bir oku düşünelim. Doğru; sonsuz sayıda noktalardan oluşur öyle değil mi ? İşte Zenon'a göre bir doğru boyunca ilerlediğini düşündüğümüz ok, aslında her "an" da bu sonsuz sayıdaki noktalardan birinde  durmaktadır. Yukarıdaki onlarca görüntü nasıl ki gözümüzün önünden seri halde geçişleri ile bizde dans ediyorlar  izlenimi veriyorsa, ok'un o noktalardaki duruşlarını da bizim gözlerimiz hareket gibi algılamaktadır. Aslında ok bir noktada durmaktadır.

Zenon'un Aşil ve Kaplumbağa paradoksu ise hem ilginç, hem gülünç, hem de düşündürücüdür. Aşil hızlı bir koşucudur, bu nedenle kaplumbağaya tolerans göstererek koşuya ondan 100 metre önden başlamasını söyler. Aşil saniyede 100 metre, kaplumbağa da saniyede 10 metre koşabilmektedir. 1 saniye sonra Aşil 100 metre koşarak kaplumbağanın başlangıç noktasına gelir, ancak bu arada bu bir saniyede kaplumbağa da 10 metre yol aldığından Aşil kaplumbağanın gerisinde kalır. Aşil bu kalan 10 metreyi 1/10 saniyede alacaktır, ancak kaplumbağa da bu 1/10 saniyede bir miktar da olsa ilerlemiş olacaktır, dolayısıyla bu böyle sonsuza kadar devam edecek; Aşil hiç bir zaman Kaplumbağaya erişemeyecektir. Parmenides de Zenon da gerçek hayatta bunun böyle olmadığını, Aşil'in kaplumbağaya eriştiğini bilmelerine rağmen, bunun bir göz aldatmacası olduğunu, aslında hareketin olmadığını iddaa etmektedirler.

Hatta Zenon işi daha da ilerletmekte, bir insanın A noktasından B noktasına bile ulaşamayacağını söylemektedir. Çünkü yola çıkan kişi önce yolun yarısını gidecek, sonra kalan yolun yarısını, sonra da kalanın yarısını .... ve bu böyle sonsuza kadar sürecek, hiçbir zaman varış noktasına erişemeyecektir. 

O dönemin matematikçileri, Zenon'un bu paradokslarını çözmek için çok uğraşmışlardır, ancak yüzyıllar sonra matematik bilimi, bir doğru parçasının sonsuz sayıda bölünebileceğini, ancak bu bölümlerin toplamının bir'e eşitlenebileceğini ispat ederek, Zenon'un yanıldığını göstereceklerdir.

Elealı Zenon'un felsefeden ziyade paradoksları ile mantık alanına katkıları olmuştur. Platon'un anlattıklarından bildiğimize göre uzun boylu ve yakışıklı biriymiş. Üstelik oldukça cesur olduğu, döneminin Tiranlarına karşı ayaklanan bir grubun içinde bulunduğu için tutuklanarak işkence gördüğü de söylenmektedir. 


Yine de benden söylemesi, olur da yolda bir kaplumbağaya rastlarsanız, onunla yarışa girişmeye kalkışmamanızı öneririm.. 

@felsefe.alemi

Bu sayfalardaki yazıların tüm hakları yazara aittir. Sadece kaynak gösterilerek, yazar adı ve orijinal sayfanın aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir ve paylaşılabilir.Tüm Yazılar Creative Commons Al 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.